PODLASKIE (3) – BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY

Co z ogromu można zobaczyć w kilka godzin? Co wyłuskać, by poczuć satysfakcję: byłem i widziałem. Nie oszukujmy się. Wszystko co mieliśmy zobaczyć tego dnia to ledwie liźnięcie, otarcie się o temat, przygotowanie do ewentualnego przyjazdu w przyszlości. Bo puszcza tak jak góry albo morze musi zostać odkryta gdzieś w nas, w środku. Przewodnik oczywiście podpowie, usystematyzuje trochę to co gdzieś kiedys się usłyszało, wskaże to na co powinno się zwrócić uwagę, lecz cała reszta to cierpliwe, samodzielne odkrywanie uroków pierwotnego lasu, który rosnie w tym miejscu od sześciu tysięcy lat.

Chroniona zaś jest od lat sześciuset odkąd w 1409 roku król Władysław Jagiełło ustanowił prawo do polawań na jej terenie wyłącznie dla króla Polski oraz Wielkiego Księcia Litewskiego. Bywały tu od tego czasu niemal wszystkie koronowane głowy naszego kraju. Zabrakło chyba jedynie króla Sobieskiego.

Nasze zwiedzanie rozpoczęliśmy od parku, który załozonyy został wokół dawnego pałacu carskiego. Obecnie w tym miekscu stoi budynek Białowieskiego Parku Narodowego, w którym mieści się m.in. muzeum. W oczekiwaniu na swoją kolejkę weszliśmy na wieżę.

BPN 05

Rozciągał się z niej widok na t.zw. Polanę Białowieską – miejsce, które na potrzeby rolnictwa przed wiekami wydarto puszczy.

BPN 13

BPN 03

Dziś rolnictwo akurat tutaj nie ma juz takiego znaczenia. Leżące odłogiem połacie ziemi stopniowo zarastają. Widać jak granica puszczy powoli przesuwa się do wewnątrz polany. Las odbiera, co swoje. Przed dalszą zwartą ścianą drzew widać mniejsze, a przed nim nimi zupełnie niewielkie olchy, które pierwsze zasiedlają porzucony przez człowieka teren.

BPN 04

Z jednej strony cieszy powracający las, lecz jednak ma on wpływ na utrwalony wcześniej przez człowieka ekosystem. Mniejsze pola i łąki to mniejsze żeerowisko chociażby dla bocianów, których populacja zmniejszyła się ostatnio dość znacznie.

Przyszedł czas na muzeum. Jest to placówka urządzona w atrakcyjnym, nowoczesnym stylu. Nie ma więc nudnych gablotek z opisami eksponatów, lecz odtworzone fragmenty lasów z występującymi tam zwierzętami (wypchanymi oczywiście). Wszystko tonie w półmoroku, a oświetlona jest jedynie ekspozycja, przed którą znajduje się akurat zwiedzająca grupa. Oczywiście nie można nie rozpocząć od żubrów.

BPN 07

Mi najbardziej podobały się ekspozycje poszczegółnych typów lasów (i ich mieszkańców). Dużo się dowiedziałem. Mógłbym jeszcze więcej, gdybym mógł poklikać w towarzyszące inscenizacjom ekrany komputerów. To jest dopiero prawdziwa, interaktywna skarbnica wiedzy. Niestety, czas nas gonił (ach, wiecznie ten czas!) i musieliśmy utrzymywać tempo poruszania się naprzód. Ale i tak w gruzach legła tego dnia wpajana nam od czasów szkolnych teoria, jakoby martwe drzewa były zagrożeniem dla lasu stanowiąc wylęgarnię szkodników. Według wiedzy otrzymanej w muzeum i potwierdzonej przez naszego przewodnika, rozmaite owady żerujące na martwych drzewach i przyspieszające ich rozkład nie gustują w drzewach żywych. Na dodatek na obumarłych drzewach egzystuje kilkukrotnie (w skrajnych przypadkach nawet dziesięciokrotnie) więcej rozmaitych gatunków owadów niż na żywych i zdrowych. Usuwanie martwych pni ma więc znaczenie tylko dla celów gospodarczych (pozyskiwanie drewna). Z punktu widzenia leśnego ekosystemu to zabójstwo, powazne zubożenie leśnej fauny i zaburzenie naturalnego cyklu rozwoju od narodzin młodych osobników po ich śmierć i rozkład wtapiający materię obumarłych organizmów w środowisko, w którym żyły, podnosząc zarazem jego jakość tak istotną dla następnych pokoleń.

Ciekawy jest również przedstawiony w muzeum przekrój przez mrowisko.

BPN 10

Okazuje się, że kopce igliwia, po których uwijają się tysiące mrówek to jedynie dach ich wielkiej kolonii znajdującej się pod ziemią. Dopiero tam, w komorach połaczonych korytarzami żyje cała mrówcza społeczność. Komory te pełnią oczywiście rozmaite funkcje, lecz na mnie największe wrażenie zrobiła wiadomość o „hodowli” larw dla celów spożywczych. Mrówki paraliżują częściowo swe ofiary lecz nie zabijają ich, pozwalając tym sparaliżowanym rosnąć i konsumują je dopiero wtedy, gdy odpowiednio przybiorą na wadze, albo gdy na zewnątrz już trudno o pokarm. W podobnym celu w niektórych komorach hodują też… grzyby.

Po wyjściu z muzeum z wypożyczalni, których w Białowieży jest wiele, wzięlismy rowery i nimi popedałowalismy w kierunku pokazowej zagrody żubrów, zatrzymując się wielokrotnie po drodze, by zwrócić uwagę na rozmaite ciekawostki.

Pierwszą, jeszcze tuż przy szosie był głaz wyznnaczający geometryvczny środek Puszczy Białowieskiej. Zawsze z dużą rezerwą podchodzę do takich obliczeń, bo w zależności od przyjętej metody środek czy to puszczy, czy Polski, czy Europy może wypaść tu lub gdzie indziej. Warto jednak odnotować, że Białowieża leży mniej więcej w centrum owego kompleksu lasów.

BPN 010

A potem zjechaliśmy już na leśną ścieżkę skupiając się na przyrodzie. Trafienie na dą, który liczył sobie trzysta albo czterysta lat nie było niczym nadzwyczjanym. Ciekawa była obserwacja walki o byt. Przetrwają tylko najwyższe drzewa, których korony wygrają walkę o dostęp do swiatła słonecznego. Przeciętnie drzewo musi wystrzelić w górę na jakieś trzydzieści metrów by można było uznać, że wygrało. Dlatego nawet taki dąb jest tutaj prosty i strzelisty, nie tracąc energii jek jego bracia na otwartych przestrzeniach na rozwijanie grubych i rozłożystych konarów. Nie w bok, lecz w górę! Zawsze w górę! To podstaowe hasło tutaj.

BPN 14

Z gleby pod drzewami kiełkują dziesiątki albo setki rozmaitych młodych osbników. Najczęściej nie przetrwają nawet jendego roku zjedzone przez rozmaite drobne zwierzęta. Kiedy jednak nielicznym się uda i podrosną, muszą wciąż liczyć na łut szczęścia, że nie pożrą ich większe ssaki. I wciąż musza piąć się w górę by o te kilka alboi klikanaście centymetrów wyprzedzac konkurentów do śwatła, a raczej do resztek światła przepuszczanych przez ogromnedrzewa, szumiące hen, wysoko w górze. Któregos dnia przychodzi jednak kres nawet na najstarsze dęby. Obumarłe drzewo wali się z hukiem a w lesie powstaje wyrwa o powierzchni klikudziesięciu metrów kwadratowych z nieskrępowanym dostępem do światła. Teraz zaczyna się walka wśród tych najsilniejszych z młodych, które zdołały wcześniej wyrosnąć najwyżej. Kto z nich wygra wyścig w górę, przytłumi swoją koroną pozostałe, zajmie swój kawałek puszczy na najbliższe kilkaset lat rozsiewając co roku swoje nasiona po okolicy.

Czasami taka walka nawet wśród statycznych wydawąłoby się drzew przybiera dramatyczne formy. Jak choćby walczące między sobą w pewnym miejscu jesion i grab.

BPN 23

BPN 24

Jesion wystrzelił wyżej, lecz grab jest twardszy, W splocie do jakiego doszło to on będzie górą Tkanka jesionu nie zdołała się oprzeć twardemu grabowi. Tam gdzie powstała „rana” drzewo zostało osłabione, wda się próchnica i za jakiś czas runie w dół. Kto wie, może swoją masą pociągnie za sobą również swojego zabójcę i oba otworzą pole do walki dla następnych pokoleń?

BPN 25

Zapytałem przewodnika jak szacuje się wiek drzew. Wszyscy bowiem wiemy, że po słojach, ale ta metoda psrawdza się tylko wobec martwych już i pociętych pni. Ponoc jednym ze sposobów jest analiza kory drzew. Im starsze, tym większe bruzdy, jak chociażby na tym czterystuletnim dębie.

BPN 15

Na jednym z postojów przewodnik zasugerował nam zamknięcie oczu i skupienie się wyłącznie na bodźcach słuchowych. Dopiero wtedy zorientowaliśmy się jak wiele ptasich śpiewów dobiega w swoistym informacyjnym szumie dodbieranym przez nasze zmysły.

BPN 17

Na jednej z lip zaobserwowaliśmy dziuple wykonane przez dzięcioła czarnego. Ptak ten co roku przygotowuje nową zamiast sprzątnąć starą. W starej pozostają śmieci po poprzednim lęgu, a wśród nich zagnieżdżone pasożyty. Dziuple jednak nie pozostaną niezamieszkane. Wybiorą je mniej wybredne gatunki, które nie mają takich drwalskich umiejętności jak dzięcioły.

BPN 16

W innym miejscu oglądalismy obumieranie drzew. Kiedy kora odpada płatami, znaczy, że procesy życiowe danego drzewa ustały.

BPN 20

I rzeczywiście, kiedy spojrzelismy w górę, ujrzeliśmy martwy szkielet konarów dwustuletniego świerku.

BPN 19

U nasady jego pnia zdążył pojawić się już pewien gatunek grzybów, który z czasem osłabi go na tyle, że drzewo runie. Tak jak jedna z dwustuletnich lip nieopodal. Jej bliźniaczka jeszcze dziarsko się trzyma. Ta martwa, pomimo, ze w podobnym wieku już wygląda na dużo mnieszą. To efekt rozkładu przyspieszanego przez wspomniane wcześniej liczne grzyby i owady. Jescze kilka lat i po martwej lipie nie pozostanie żaden ślad. Wtopis się w ściółkę, a bliźniaczka pozostanie sama.

BPN 26

W końcu dotarlismy do zagrody pokazowej żubrów. Oczywiście jak sam nazwa wskazuje najważniejsi byli w niej „królowie puszczy”.

BPN 29

Ale mogliśmy obejrzeć również wilki…

BPN 28

…i  koniki polskie. Koniki polskie to odtworzona rasa przypominająca bardzo tarpany, które zamieszkiwały puszcżę jeszce w ubiegłych wiekach. Niestety, wyginęły. Ze skrzyżowanych osobników odnalezionych w rozmaitych gospodarstwach wyselekcjonowano i odtworzono tę rasę. Nie są i nie będą to juz jednak tarpany czystej krwi, stąd nazwa gatunku: konik polski.

BPN 27

Podony los spotkał zresztą i żubry, Jeszce przed Pierwszą Wojną Światowa żyło ich tu ponad siedemset sztuk. Wojny nie przetrwał zni jeden. Przyczyniła się do tego rabunkowa eksploatacja puszczy podczas krótkotrwałej, niemieckiej okupacji. Dość powiedzieć, że przez trzy lata wycięto około jednej piątej obszaru lasów. Odbywało się to na wielką skalę, z pobudowanymi liniami kolejek wąskotorowych zwożącymi pozyskane drewno. Wojenne braki żywności doprowadziły do masowych polowań na żubry. Te, które umknęły oficjalnym polowaniom, zostały zabite przez głodującą miejscową ludność. Szczęśliwie nieliczne żubry zachowały się w niewoli, głównie dzięki… carowi, który zwykł dawać je niektórym dystyngowanym osobom w prezencie.  Niepodległa po tamtej wojnie Polska odkupiła część z nich. Było to najbardziej spektakularne przywrócenie do życia skazanego na zagładę gatunku.

Braki żywności, a raczej poszukiwania gatunku, który mógłby dać znaczne ilości mięsa doprowadziły w latach pięćdziesiątych XX wieku do powstania żubronia. Jest to skrzyżowanie żubra z bydłem domowym. Powstała dziwaczna, żałośnie wyglądająca hybryda. Przykro było patrzeć na zwisające luźno rogi jedngo nich.

BPN 30

Trzeba się spieszyć. Te w białowieskiej zagrodzie to ostatnie żubronie. Program zarzucono, a ponieważ sztucznie krzyżowane gatnki są bezpłodne, następnych osbników nie będzie.

BPN 31

Czas nas gonił, więc drogę powrotną rowerami odbyliśmy już bez postojów. Szybko spakowaliśmy swoje rzeczy do busa i ruszyliśmy w kierunku  Supraśla.

Wroceń, 18.06.2011; 07:05 LT

Komentarze